Bozanın farklı kültürlerde çeşitli kullanıldığı, tariflerde hafif değişiklikler olduğu biliniyor. Çok eski bir geçmişi olan boza içeceği ile ilgili hatırlanan en net şey muhtemelen bozanın geceleri sokakta satılıyor olmasıdır.  Boza kış içeceği olarak bilinmektedir ve genellikle 15 eylül ile 15 mayıs tarihleri arasında birçok yerde satışta olmaktadır.

Uygun koşullar sağlandığında bir haftaya kadar dayanabilen bozanın tazeyken içilmesi en doğrusudur. Türk içeceği olan bozanın Kosova, Bulgaristan, Karadağ, Bosna-Hersek, Romanya, Kazakistan, Makedonya, Sırbistan ve Kırgızistan gibi ülkelerde de tüketildiği bilinmektedir.

Yüksek kalorili içeriğiyle soğuk kış günlerinde vücuda sağlam bir yakıt olmakta ve ısınmayı sağlamaktadır. Boza çok faydalı olduğu kadar; bazı zararlı yönlere de sahiptir.

Boza Nedir?

Bilinen en eski Türk içeceklerinden biri olan boza su, darı irmiği ve şekerin bir araya getirilmesinden oluşmaktadır. Eskiden daha çok bölgede tüketilen boza günümüzde, geçmişte Osmanlı coğrafyasına dahil olan bölgelerde ve Orta Asya’nın bazı bölümlerinde hala tüketilmektedir.

Sade ya da üzerine tarçın serpilerek tüketilebilir. Besleyicilik ve besin grubu açısından ekmekle eş değer kabul edilen boza, sıvı ekmek olarak da anılmaktadır.

Bozanın İçeriği Nedir?

Boza içinde A, B, C ve E vitaminlerini barındırmaktadır. 200 ml yani  bir su bardağı bozanın kalori değeri 200 gr civarındadır. Bozanın tarçınla içilmesi makbuldür çünkü tarçının da kendine has faydaları vardır. Özellikle şekeri dengeleme konusunda başarılı olan tarçın, boza içindeki şekerin zararlı hale gelmesini engeller.

Yetişkinler için önerilen günlük boza miktarının kalorisi 240 civarındadır. İçinde 3,5 gram protein, 57,5 gram karbonhidrat, 6,9 A vitamini, 0,5 ve 0,9 mg değerlerinde B1 vitamini ile B2 vitamini, 1,16 mg B3 vitamini, 1,3 mg demir, 29 mg kalsiyum, 97 mg fosfor, 1 mg sodyum ve 1 mg çinko bulunmaktadır. Günlük önerilen boza miktarı içinde ayrıca 1 mg da kolesterol vardır.

Bozanın Tarihçesi

Ülkemizde darıdan yapılan bozanın başka kültürde farklı tahıl grubu besinlerden yapıldığı bilinmektedir. Mısır, çavdar, yulaf, buğday, arpa, gernik gibi tahıllardan elde edilen un ile yapıldığı görülmüştür.

Boza Türk toplumlarından birçok yolla çeşitli topraklara kadar yayılmış bir içecektir. Akdeniz sahilinden batıya, Hazar Denizinden doğu bölgelere, Kafkaslar üzerinden de kuzey ülkelere yayılma göstermiştir.

Arap gezgin İbn Battuta ve Evliya Çelebi’nin seyahatnamelerinde boza da yer bulmuştur. Çelebi’nin aktardıklarına göre 17. yüzyıl ortalarında, sadece İstanbul’da 300’ün üzerinde boza satan dükkan bulunmaktaydı. Dükkanlar 19. yüzyıla doğru yavaş yavaş ortadan kalkmıştır.

Boza Nasıl Yapılır?

Bozanın yapılabilmesi için öncelikle değirmende darı öğütülür ve un elde edilir. Darı unu büyükçe bir kazanda az su ile kavrulur ve kıvamın koyulaşması beklenir. Sonrasında kavrulmuş darı elekten geçirilir ve daha özlü hale getirilir.

Varsa eski boza mayası ile boza mayası yoksa hamur mayası ile mayalanır ve serin bir ortamda bekletilir. Mayalama tamamlandıktan sonra boza ekşi bir tada sahip olacağından; içine şeker ilave edilir.

Boza Nasıl Muhafaza Edilir?

Bozanın ham maddesi mermer kaplar ya da camdan sürahiler içinde saklanmalıdır. Boza maddesinin bakırla teması kesinlikle engellenmelidir. Aynı şekilde cam bardaklarla servis edilmesi önerilmektedir. Uygun şartlar sağlandığında bozanın muhafaza edileceği ısı +4 derecedir. Bu şartlar altında boza, kıvamında bozulma olmadan 15 gün boyunca dayanabilir.

Gebelerde Boza Kullanımı

Bozanın anne adaylarında çok faydalı olduğu biliniyor. İçinde birçok vitamin barındıran boza hamilelerin günlük beslenmesinde yer etmesi gereken bir içecektir. Özellikle hamileliği kış aylarına denk gelen hamileler bağışıklıklarını güçlendirmek ve bebeklerini vitamin açısından zengin bir şeylerle beslemek için boza tüketmeliler.

Boza içindeki laktik asidin, anne karnındaki bebeğin bağışıklık sistemini güçlendirdiği bilinmektedir. Tatlı boza, hamilelerde gaza neden olmamaktadır. Tatlı boza yeni mayalanmış bozaya verilen isimdir.

Boza durdukça daha ekşi hale gelir ve gaz oluşumuna neden olabilir. Bozanın 2-3 gün içinde tüketilmesi anne adayının hassas sindirim sistemi için daha iyi olacaktır.

Boza Anne Sütünü Artırır mı?

Doğuma az bir zaman kala düzenli olarak boza tüketirseniz; sütünüzün artmasına yardımcı olabilirsiniz. Doğumdan sonra boza tüketilecekse kalori miktarına dikkat edilmelidir ki yeni anneler süt yapacak diye birçok gereksiz şeyi tüketerek fazlaca kilo alabilmektedir.

Bozanın anne sütünü artırmasındaki en önemli etken içindeki B grubu vitaminlerdir. B vitamini ve protein değeri yüksek olan boza annenin sütünü artırır.

Boza Gaz Yapar mı?

Boza doğru tüketildiğinde gaz yapmayacaktır. Bozanın gaz yapmaması için mayalanış tarihi büyük önem taşır. Yeni mayalanmış boza gaz yapmayacaktır. Ancak mayalanmasının üstünden 3-4 günden fazla geçen bozaların gaz yapma ihtimali yüksektir.

Özellikle hamileler ve emziren annelerin taze boza tüketmesi bu nedenle büyük önem taşır. Aksi halde gaz emziren annenin sütünden bebeğe de geçebilir. Bozayı tarçınla tüketmek de gaz konusunda bir çözüm olabilir.

Bozanın Faydaları Nelerdir?

Boza içeriğinde bulunan aktif mayalar ile probiyotik etkisi yaratan bir içecektir. Bağırsak faaliyetlerinin düzenlenmesinde, ishal ve kabız gibi bağırsak sorunlarının dengelenmesinde etkilidir. Hazmın kolaylaşmasına da yardımcı olan bozanın içindeki nitrozamin türü maddeler kanserojen hücrelerin vücutta  oluşmasını engellemektedir.

Hazmın kolaylaşmasına bozanın içindeki laktik asit yardımcı olmaktadır. Yüksek besin içeriğine sahip bozanın özellikle kilo almak isteyenlerde olumlu etki gösterdiği de bilinmektedir.

Bağışıklığı güçlendiren boza, soğuk algınlığı, grip gibi hastalıkların tedavisine de yardımcı olmaktadır. Besin değeri yüksek ve bol vitaminli bir içecek olduğundan özellikle sporcular ve gebeler için besleyicidir. Boza ayrıca zihni açar ve gerginliği alacak sakinleştirici etki yaratır.

Bozanın Zararları Nelerdir?

Boza yüksek kalori içermesi bakımından aşırı kilolu kişiler ve kilo almaya müsait olan kişiler için zararlıdır. Hem enerji değeri yüksekliği hem içinde şeker barındırması bozanın kilo kontrolü gerektiği dönemlerde tüketilmesini engellemektedir.

Boza içindeki şeker miktarında net bir ayarlama yoktur. Bazı bozalar aşırı şekerli olabilmektedir ki bu durum şeker hastaları için önemli bir tehdittir. Şeker hastalarının, şeker hastalığına yatkın olanların, eker hastalığı başlangıcı teşhisi konulanların bozadan bir süre uzak durmasında yarar var. Sonrasında doktorun önerdiği miktarda içilebilir.

Maya söz konusu olduğunda bir takım zararlardan söz edilir. Mayalı her türlü içecek ve gıdanın tüketimine dikkat edilmesi gerekir. Mayalı ürünler pek çok kişide hazımsızlığa neden olduğu bilinmektedir.

Maya en başta midede bazı sorunlara neden olmaktadır. Mide gazı bu sorunların başında gelir. Ek olarak bağırsak şişkinliği, bağırsakta düzensizlikler de boza içindeki mayanın neden olabileceği sorunlardandır.

Boza, yetişkinler için bile ağır kabul edilebilecek bir içecektir. Bu nedenle gelişme dönemindeki çocukların tüketilmesi pek önerilmez ama faydalarından dolayı nadir olarak verilebilir. Günümüzde çocuklardaki kilo sorunu fazlaca olduğundan; yeme alışkanlıkları yanlış ilerlediğinden; boza tüketimi çocuklar için zararlı olabilmektedir.

Bozanın aşırı tüketimi ise herkes için zararlıdır. Aşırı tüketilen boza ile çok kısa sürede hızlıca kilo alınabilir. Alınan kiloda şeker etkisi olduğundan vücutta zararlı hücrelerin çoğalması gündeme gelebilir ki bu durum pek çok hastalığa davetiye çıkartır.