Geçmiş dönemlerde Türkiye Cumhuriyeti’nin yasalarından olan 1924 anayasasında yer almayan, daha sonra çıkarılan 1961 anayasasında ise yalnızca ilk halinde mevcut olmayan Kanun Hükmünde Kararname, günümüzdeki anayasaya ise 1971 yılında gerçekleştirilen birtakım değişikliklerden sonra girmiştir.

Aslında bu kararname, 1876 yılında yayınlanan Kanun-i Esasi’de de farklı şekillerde bulunmuştur. Bu bağlamda Kanun-i Esasi’ye aykırı olmaması halinde, Meclis-i Umumi’nin toplanamadığı durumlarda, padişahın onay vermesi ile Heyet-i Mebusan’ın karar vermek üzere toplanacağı zamana kadar geçecek süre içerisinde geçerli olacak kanun değerinde kararnameler çıkarılmıştır. Günümüzde ise Kanun Hükmünde Kararname yine geçmiş dönemlerdekine benzer şekilde çalışmaktadır.

Kanun Hükmünde Kararname Nedir?

Kanun Hükmünde Kararname olabilecek en basit hali ile yasama organı olan meclisin süre, amaç ve konuyu açık şekilde tanımlayan bir yetki kanunu üstünden hazırladığı ve hükümetin çıkardığı kanun gücünde bir tür yasa dizisidir. Kanun Hükmünde Kararname’nin şeklinin belirlenebilmesi için parlamentonun bu kararnameye tasdik vermesi gerekir.

Kanun Hükmünde Kararnameyi Kim Çıkarır?

Hem 1961 hem de 1982 anayasalarının doğrultusunda Kanun Hükmünde Kararname çıkartma yetkisi Bakanlar Kurulu’na aittir. Bakanlar Kurulu’nun Kanun Hükmünde Kararname yetkisi ise anayasadan değil, yetki kanunundan ötürü verilir. Yani daha önceden Bakanlar Kurulu’nun bir yetki kanunu üzerinden yetkilendirilmesi yapılmadığı takdirde, Kanun Hükmünde Kararname çıkarabilmesi mümkün değildir. Yetki kanununda ise çıkarılması planlanan Kanun Hükmünde Kararname’nin hangi amaçlar taşıyacağını, neleri kapsayacağını ve kullanım süresini açıklayan maddeler yer alır.

1961 Anayasasından Sonra 1962 Anayasasında Değişiklik

1982 yılında anayasada geçen yetki kanunu 1961 yılından daha farklı bir anlayışa sahiptir. 1982 anayasasında yer alan yetki kanununa göre yürürlükten kaldırılması talep edilen kanun hükümlerinin açık şekilde gösterilmesi zorunluluğu tamamen kaldırılmıştır. Fakat buna karşı yetki süresi esnasında kaç tane kararname çıkarılacağı konusunda önceden bilgi verme zorunluluğu eklenmiştir. Yetki kanununun anayasada bulunan unsurlardan herhangi birisini belirtmemesi durumunda ise kanunu anayasaya aykırı kılmaktadır.

Anayasaya aykırı olarak çıkarılan bir yetki kanununa dayanan Kanun Hükmünde Kararname ise içeriğinde anayasaya aykırı herhangi bir madde barındırmasa bile yine de anayasaya aykırı olarak kabul edilir. Aksi durumda anayasanın izin verdiğinin de üzerinde bir yetki devri meydana gelmiş olur. Bu bağlamda anayasaya uygun olma denetiminde ilk önce Kanun Hükmünde Kararname’nin yetki yasasına uygun olup olmadığına bakılır. Yani yetki yasası olmazsa Kanun Hükmünde Kararname’de olmamaktadır. Ayrıca Kanun Hükmünde Kararname anayasaya aykırı olmasa bile bağlı bulunduğu yetki yasasının aykırı görülmesi halinde Kanun Hükmünde Kararname’nin iptali gerçekleştirilir.

1961 yasasında Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinin üzerine 1982 anayasasında çokça değişiklik yapılmıştır ve 1961 anayasasında öngörülmeyen bazı olaylara karşı da yeni hükümler dahil edilmiştir.

Kanun Hükmünde Kararname’nin Konusu

Kanun Hükmünde Kararname’nin konusunun ne olacağı yetki kanunu ile şekillenir. Yetki kanunu ile kararnamenin hedefi, kapsama alanı ve ilkeleri belirlenir. Kanun Hükmünde Kararname konusu yetki yasasında belirlenen çizgilerin dışına çıkamaz. Bunun dışında 1961 anayasasıyla doğru orantılı şekilde Kanun Hükmünde Kararname ile değiştirilemeyecek olan bazı sabit konular da bulunur.

Buna göre olağanüstü hâl ya da sıkıyönetim ilan edildiği zamanları kapsamamak şartı ile anayasanın ikinci kısmında bulunan kişilerin hakları, temel hak ve özgürlükler ile siyasi haklar Kanun Hükmünde Kararname üzerinden düzenlenemez. Ayrıca anayasanın 163. maddesine göre Bakanlar Kurulu’na Kanun Hükmünde Kararname ile bütçe üzerinde oynama yapabilme yetkisinin sağlanması da yasaktır.

Kanun Hükmünde Kararnamenin Geçerlilik Süresi Ne Kadardır?

Kanun Hükmünde Kararname’n in geçerlilik süresi hüküm resmi olarak kaldırılıncaya kadar sürmektedir.